احسان محمدی فاضل : این روز ها بحث داغ گردشگری نقل هر محفل شده است. در کوچه پس کوچه های فضای مجازی خاطرات را بشکل مصور می شود رصد کرد. در میان همه انواع گردشگری ها که با تفریح و اوقات فراغت همراه است، نوعی گردشگری وجود دارد که با درد و استرس همراه است و آن را گردشگری پزشکی نامیده می شود.
گردشگری پزشکی یکی از شاخه‌ای از گردشگری سلامت است که در آن شخص از کشوری به نقاط دیگر دنیا سفر کرده و از خدمات پزشکی کشور مقصد در مراکز درمانی معتبر بهرمند می شود. سازمان جهانی گردشگری نیز این نوع خدمت را به رسمیت می شناسد و آن را اینگونه تعریف می کند: "سفر به منظور درمان بیماری‌های جسمی یا انجام نوعی از عمل‌های جراحی زیر نظر پزشکان در بیمارستان‌ها یا مراکز درمانی. "
در بیشتر موارد هدف از این نوع گردشگری قیمت کمتر و یا سرعت در خدمات است. در جنبه دیگر برخی کشورها در یکی از رشته های پزشکی به دلیل فراوانی بیماری خاص تبحر دارند که بستر این نوع گردشگری را فراهم کرده است. در این گردشگری معمولا از کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه برای دریافت این نوع خدمت مراجعه می کنند.
گردشگری پزشکی از دهه 90 به علت های مختلفی مانند جهانی شدن و آزاد سازی تجارت، تغییرهای نرخ ارز در اقتصاد، محبوبیت پیدا کرد. کشورهای آسیایی پیشرو در این صنعت بودند.
مخاطرات گردشگری پزشکی:
این نوع گردشگری نیز مخاطراتی را برای خدمت رسان و مشتری دارد که به چند نوع آن اشاره می کنیم:
• برخی کشورها دارای مبتلایان زیادی به بیماری‌های واگیر دارمانند هپاتیت، ایدز، مالاریا، حصبه و یا انواع آنفلونزاها هستند.
• تشخیص کیفیت دانش پزشک در مقصد خود چالشی بزرگ است و در صورت بروز مشکل، پیگیری های قضایی در کشور مقصد به سادگی میسر نیست.
• بنا به دلایلی امکان آن وجود داردکه وضعیت بیمار در حین معالجه بحرانی شود و دکتر نیازمند مراحل طولانی تری از درمان است که هزینه های آن را زیاد می کند.
• همراه بیمار نیز یکی از الزامات گردشگری پزشکی است که هزینه های سفر را افزایش می دهد.
• بیشترین عوارض گردشگری پزشکی در زمان بازگشت بیمار به کشورش ظهور پیدا می کند . طولانی بودن مسیر (زمینی / هوایی / دریایی) اثرات مخربی بر شرایط بیمار دارد.
• از چالش های گردشگری پزشکی، خرید و فروش غیرقانونی اعضای بدن است که متاسفانه رواج پیدا کرده است.
مشهورترین کشورهای گردشگری پزشکی در دنیا:
آمار های زیادی از رتبه بندی کشورها وجود دارد اما در سال 2016 کشورهای سنگاپور، برزیل، هند، تایلند، مالزی مقصدهای پر ترافیک گردشگری پزشکی بوده اند. اما همچنان برخی کشورها هستند که در این صنعت شهرت خاصی دارند:
کشور مالزی: مالزی با پشتوانه سیستم پزشکی به زبان انگلیسی ارائه خدمات می دهد. خدمات آزمایشگاهی در مالزی نسبت به اروپا و آمریکا 20 درصد ارزانتر است. همچنین در حوزه درمان سوانح و سوختگی شهرت دارد.
کشور هند: شهرهای فعال در این صنعت بنگلور، چنای، بمبئی، حیدرآباد و دهلی نو هستند. دلیل توسعه این گردشگری در هند وجود کشور های پاکستان، میانمار و بنگلادش می باشد همچنین کانادایی ها و آمریکایی ها علاقه زیادی به عمل دریچه قلب در هند دارند. هزینه این عمل در هند حدود 15 هزار دلار می باشد که گردشگر مجبور به پرداخت بیش از 150 هزار دلار برای این عمل در کشور خود می باشد.
کشور ترکیه: ترکیه با استخدام پزشکان آمریکایی، در رشته های بیماری قلب، سرطان و مراقبت های ارتوپدی. جراحی لیزری، به عنوان یکی از مقاصد پیشرو در جهان برای گردشگری پزشکی می باشد.
کشور برزیل: این کشوراغلب میزبان مردم ایالت های آمریکا در این حوزه گردشگری به فعالیت مشغول است. خدمات پزشکی در برزیل نسبت به آمریکا بین 30 تا 50 درصد ارزانتر است.
کشور تایلند: این کشور در بخش عمل های زیبایی سرآمد کشورهای دیگر است. در سال 2016 پذیرای بیش از یک میلیون گردشگر برای عمل های زیبایی بوده است. بیش از 900 هزار پزشک متخصص در 55 رشته زیبایی روزانه بیش هزار بیمار را معاینه می کنند. طبق آمار سازمان های جهانی حدود 30 هزار پزشک آمریکایی در تایلند مشغول کار هستند.
کشورهای دیگر مانند مکزیک، اردن، کلمبیا نیز در گردشگری پزشکی شهرت دارند.
گردشگری پزشکی در ایران:
متولیان گردشگری پزشکی در ایران سه نهاد: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، وزارت بهداشت و درمان و وزارت امور خارجه هستند.
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، تا سال ۲۰۱۱ میلادی، سالیانه ۵۰ میلیاد دلار از طریق گردشگری پزشکی درآمد کشورهای مقصد شده است. طبق این گزارش ایران ظرفیت میزبانی حدود یک میلیون نفر در این حوزه را دارد که درآمد آن معادل ۷ میلیارد دلار برای ایران خواهد بود.
سایت های بین المللی از قول سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران گزارش هایی را منتشر کرده اند که که ایران میزبان حدود 15 هزار گردشگر پزشکی در سال 2012 میلادی و 15 تا 30 هزار نفر در سال 2015 بوده است و قرار است این آمار به 500 هزار گردشگر پزشکی برسد.!
جاذبه های گردشگری پزشکی در ایران:
کارشناسان و متخصصین این حوزه دلایل مشترکی برای توسعه گردشگری ایران دارند که موارد مشترک به شرح زیر است:
قیمت: قیمت خدمات مهم ترین مزیت رقابتی ایران در گردشگری پزشکی است. ارزان بودن خدمات به نسبت دیگر کشورها، خصوصاً کشورهای اروپایی و آمریکایی می تواند موجب جذب در این حوزه شود.
آب درمانی: آب درمانی است که در گردشگری سلامت بسیار مورد توجه است. طبق آمارها حدود ۴۵ میلیون گردشگر در جهان از آب درمانی برای معالجه خود استفاده می‌کنند که ایران با دارا بودن بیش از هزار چشمه آب معدنی شناخته شده توانایی جذب سهم بالایی در این قسمت را دارد.
لجن درمانی: لجن درمانی در گردشگری سلامت از جایگاه خوبی برخوردار است و ایران نیز با دارا بودن امکانات مناسب همچون سواحل دریاچه ارومیه و یا دامنه های کوه تفتان، توانایی جذب گردشگر را دارد.
نمک درمانی: یکی از جاذبه ها که به تازگی مورد توجه گردشگرهای بین‌المللی قرار گرفته غار درمانی و نمک درمانی است. ایران با داشتن چندین گنبد نمکی می‌تواند در این خصوص نیز به یکی از قطب های گردشگری پزشکی تبدیل شود.
طب سنتی: جاذبه دیگری که در سال های اخیر در کشور مورد توجه قرار گرفته و حتی رشته های دانشگاهی آن در حال جذب دانشجو هستند. به گفته سیزیل الگود، مورخ پزشکی، طب ایران پیش از طب یونان وجود داشته و ایرانیان اصول آن چیزی که را که طب یونانی می‌نامند به یونانی ها یاد دادند.
طب حاضر: ایران در حوزه درمان چشم و پیوند اعضا، می تواند جاذبه خوبی برای گردشگر پزشکی ایران باشد.
چرا گردشگر پزشکی به ایران نمی آید؟
وزارت بهداشت و درمان در حوزه گردشگری پزشکی استراترژی هایی را اعلام کرده است که مهمترین آنها موارد زیر می باشد:
• تلاش برای جذب بیماران بین‌المللی.
• فراهم شدن مقدمات ورود آنها به ایران.
• نظارت دقیق بر مراکز درمانی در حوزه گردشگری سلامت.
این طرح در برخی از بیمارستان‌های کشور اجرا شده ولی اکثر به شکل دفتری کوچک با پاسخگویی و بروشور های با اطلاعات اندک. همچنین طرح ارائه ویزای درمانی (یا ویزای سلامت) به اتباع دیگر کشورها جهت تسهیل ورود آنها به کشور، به وزارت امور خارجه مطرح شد که با اینکه مورد تایید هر دو نهاد بود، ولی تاکنون به شکل کلان اجرایی نشده است.
در صحبتی که با چند تن از از اطبا و بدنه اجرایی داشتم و دلیل عدم حضور گردشگر پزشکی را جویا شدم به به موارد مشترک زیر اشاره کردند:
- کمبود تجهیزات پزشکی با استانداردهای قابل قبول کشورهای توسعه یافته.
- عدم توانایی مکالمه عموم پزشکان، پرستاران و پرسنل بیمارستان به زبان انگلیسی.
- عدم توانایی پزشک در تشخیص بیماری های غیر بومی از سوی گردشگر.
- نبود قوانین شفاف قضایی در خصوص حمایت از گردشگر پزشکی بین المللی در ایران.
- موضوع آلودگی هوا برای شخصی که قرار است به عنوان بیمار، درمان شود.
- عدم هماهنگی در روابط سیاسی برای صدور روادید.
- دفاتر خدمات مسافرتی برای ارائه خدمات گردشگری پزشکی گاها مبلغی را طلب می کنند که مجموع هزینه با کشور مقصد برابر می شود.
- نبود پزشک، بیمارستان و تجهیزات استاندارد برای میزبانی گردشگر پزشکی در دیگر استان ها.
هر چند به در برخی از شهر های ایران مانند تبریز ( خیابان 17 شهریور) و ارومیه (خیابان خان بابا) بشکل خصوصی پذیرای کشورهای همسایه هستیم اما موارد مذکور صرفا برخی از فرصت هایی است که برای کارآفرینی درحوزه های گردشگری، پزشکی و غیره در حال از بین رفتن است. برخی این صنعت را چاه نفتی مشترک می دانند که با کشورهای دیگر مشترک است و به دلایل سیاسی و فرهنگی یکی بیشتر از دیگری از آن استخراج می کند.
احسان محمدی فاضل
گردشگری پزشکی یکی از شاخه‌ای از گردشگری سلامت است که در آن شخص از کشوری به نقاط دیگر دنیا سفر کرده و از خدمات پزشکی کشور مقصد در مراکز درمانی معتبر بهرمند می شود. سازمان جهانی گردشگری نیز این نوع خدمت را به رسمیت می شناسد و آن را اینگونه تعریف می کند: "سفر به منظور درمان بیماری‌های جسمی یا انجام نوعی از عمل‌های جراحی زیر نظر پزشکان در بیمارستان‌ها یا مراکز درمانی. "
در بیشتر موارد هدف از این نوع گردشگری قیمت کمتر و یا سرعت در خدمات است. در جنبه دیگر برخی کشورها در یکی از رشته های پزشکی به دلیل فراوانی بیماری خاص تبحر دارند که بستر این نوع گردشگری را فراهم کرده است. در این گردشگری معمولا از کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه برای دریافت این نوع خدمت مراجعه می کنند.
گردشگری پزشکی از دهه 90 به علت های مختلفی مانند جهانی شدن و آزاد سازی تجارت، تغییرهای نرخ ارز در اقتصاد، محبوبیت پیدا کرد. کشورهای آسیایی پیشرو در این صنعت بودند.
مخاطرات گردشگری پزشکی:
این نوع گردشگری نیز مخاطراتی را برای خدمت رسان و مشتری دارد که به چند نوع آن اشاره می کنیم:
• برخی کشورها دارای مبتلایان زیادی به بیماری‌های واگیر دارمانند هپاتیت، ایدز، مالاریا، حصبه و یا انواع آنفلونزاها هستند.
• تشخیص کیفیت دانش پزشک در مقصد خود چالشی بزرگ است و در صورت بروز مشکل، پیگیری های قضایی در کشور مقصد به سادگی میسر نیست.
• بنا به دلایلی امکان آن وجود داردکه وضعیت بیمار در حین معالجه بحرانی شود و دکتر نیازمند مراحل طولانی تری از درمان است که هزینه های آن را زیاد می کند.
• همراه بیمار نیز یکی از الزامات گردشگری پزشکی است که هزینه های سفر را افزایش می دهد.
• بیشترین عوارض گردشگری پزشکی در زمان بازگشت بیمار به کشورش ظهور پیدا می کند . طولانی بودن مسیر (زمینی / هوایی / دریایی) اثرات مخربی بر شرایط بیمار دارد.
• از چالش های گردشگری پزشکی، خرید و فروش غیرقانونی اعضای بدن است که متاسفانه رواج پیدا کرده است.
مشهورترین کشورهای گردشگری پزشکی در دنیا:
آمار های زیادی از رتبه بندی کشورها وجود دارد اما در سال 2016 کشورهای سنگاپور، برزیل، هند، تایلند، مالزی مقصدهای پر ترافیک گردشگری پزشکی بوده اند. اما همچنان برخی کشورها هستند که در این صنعت شهرت خاصی دارند:
کشور مالزی: مالزی با پشتوانه سیستم پزشکی به زبان انگلیسی ارائه خدمات می دهد. خدمات آزمایشگاهی در مالزی نسبت به اروپا و آمریکا 20 درصد ارزانتر است. همچنین در حوزه درمان سوانح و سوختگی شهرت دارد.
کشور هند: شهرهای فعال در این صنعت بنگلور، چنای، بمبئی، حیدرآباد و دهلی نو هستند. دلیل توسعه این گردشگری در هند وجود کشور های پاکستان، میانمار و بنگلادش می باشد همچنین کانادایی ها و آمریکایی ها علاقه زیادی به عمل دریچه قلب در هند دارند. هزینه این عمل در هند حدود 15 هزار دلار می باشد که گردشگر مجبور به پرداخت بیش از 150 هزار دلار برای این عمل در کشور خود می باشد.
کشور ترکیه: ترکیه با استخدام پزشکان آمریکایی، در رشته های بیماری قلب، سرطان و مراقبت های ارتوپدی. جراحی لیزری، به عنوان یکی از مقاصد پیشرو در جهان برای گردشگری پزشکی می باشد.
کشور برزیل: این کشوراغلب میزبان مردم ایالت های آمریکا در این حوزه گردشگری به فعالیت مشغول است. خدمات پزشکی در برزیل نسبت به آمریکا بین 30 تا 50 درصد ارزانتر است.
کشور تایلند: این کشور در بخش عمل های زیبایی سرآمد کشورهای دیگر است. در سال 2016 پذیرای بیش از یک میلیون گردشگر برای عمل های زیبایی بوده است. بیش از 900 هزار پزشک متخصص در 55 رشته زیبایی روزانه بیش هزار بیمار را معاینه می کنند. طبق آمار سازمان های جهانی حدود 30 هزار پزشک آمریکایی در تایلند مشغول کار هستند.
کشورهای دیگر مانند مکزیک، اردن، کلمبیا نیز در گردشگری پزشکی شهرت دارند.
گردشگری پزشکی در ایران:
متولیان گردشگری پزشکی در ایران سه نهاد: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، وزارت بهداشت و درمان و وزارت امور خارجه هستند.
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، تا سال ۲۰۱۱ میلادی، سالیانه ۵۰ میلیاد دلار از طریق گردشگری پزشکی درآمد کشورهای مقصد شده است. طبق این گزارش ایران ظرفیت میزبانی حدود یک میلیون نفر در این حوزه را دارد که درآمد آن معادل ۷ میلیارد دلار برای ایران خواهد بود.
سایت های بین المللی از قول سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران گزارش هایی را منتشر کرده اند که که ایران میزبان حدود 15 هزار گردشگر پزشکی در سال 2012 میلادی و 15 تا 30 هزار نفر در سال 2015 بوده است و قرار است این آمار به 500 هزار گردشگر پزشکی برسد.!
جاذبه های گردشگری پزشکی در ایران:
کارشناسان و متخصصین این حوزه دلایل مشترکی برای توسعه گردشگری ایران دارند که موارد مشترک به شرح زیر است:
قیمت: قیمت خدمات مهم ترین مزیت رقابتی ایران در گردشگری پزشکی است. ارزان بودن خدمات به نسبت دیگر کشورها، خصوصاً کشورهای اروپایی و آمریکایی می تواند موجب جذب در این حوزه شود.
آب درمانی: آب درمانی است که در گردشگری سلامت بسیار مورد توجه است. طبق آمارها حدود ۴۵ میلیون گردشگر در جهان از آب درمانی برای معالجه خود استفاده می‌کنند که ایران با دارا بودن بیش از هزار چشمه آب معدنی شناخته شده توانایی جذب سهم بالایی در این قسمت را دارد.
لجن درمانی: لجن درمانی در گردشگری سلامت از جایگاه خوبی برخوردار است و ایران نیز با دارا بودن امکانات مناسب همچون سواحل دریاچه ارومیه و یا دامنه های کوه تفتان، توانایی جذب گردشگر را دارد.
نمک درمانی: یکی از جاذبه ها که به تازگی مورد توجه گردشگرهای بین‌المللی قرار گرفته غار درمانی و نمک درمانی است. ایران با داشتن چندین گنبد نمکی می‌تواند در این خصوص نیز به یکی از قطب های گردشگری پزشکی تبدیل شود.
طب سنتی: جاذبه دیگری که در سال های اخیر در کشور مورد توجه قرار گرفته و حتی رشته های دانشگاهی آن در حال جذب دانشجو هستند. به گفته سیزیل الگود، مورخ پزشکی، طب ایران پیش از طب یونان وجود داشته و ایرانیان اصول آن چیزی که را که طب یونانی می‌نامند به یونانی ها یاد دادند.
طب حاضر: ایران در حوزه درمان چشم و پیوند اعضا، می تواند جاذبه خوبی برای گردشگر پزشکی ایران باشد.
چرا گردشگر پزشکی به ایران نمی آید؟
وزارت بهداشت و درمان در حوزه گردشگری پزشکی استراترژی هایی را اعلام کرده است که مهمترین آنها موارد زیر می باشد:
• تلاش برای جذب بیماران بین‌المللی.
• فراهم شدن مقدمات ورود آنها به ایران.
• نظارت دقیق بر مراکز درمانی در حوزه گردشگری سلامت.
این طرح در برخی از بیمارستان‌های کشور اجرا شده ولی اکثر به شکل دفتری کوچک با پاسخگویی و بروشور های با اطلاعات اندک. همچنین طرح ارائه ویزای درمانی (یا ویزای سلامت) به اتباع دیگر کشورها جهت تسهیل ورود آنها به کشور، به وزارت امور خارجه مطرح شد که با اینکه مورد تایید هر دو نهاد بود، ولی تاکنون به شکل کلان اجرایی نشده است.
در صحبتی که با چند تن از از اطبا و بدنه اجرایی داشتم و دلیل عدم حضور گردشگر پزشکی را جویا شدم به به موارد مشترک زیر اشاره کردند:
- کمبود تجهیزات پزشکی با استانداردهای قابل قبول کشورهای توسعه یافته.
- عدم توانایی مکالمه عموم پزشکان، پرستاران و پرسنل بیمارستان به زبان انگلیسی.
- عدم توانایی پزشک در تشخیص بیماری های غیر بومی از سوی گردشگر.
- نبود قوانین شفاف قضایی در خصوص حمایت از گردشگر پزشکی بین المللی در ایران.
- موضوع آلودگی هوا برای شخصی که قرار است به عنوان بیمار، درمان شود.
- عدم هماهنگی در روابط سیاسی برای صدور روادید.
- دفاتر خدمات مسافرتی برای ارائه خدمات گردشگری پزشکی گاها مبلغی را طلب می کنند که مجموع هزینه با کشور مقصد برابر می شود.
- نبود پزشک، بیمارستان و تجهیزات استاندارد برای میزبانی گردشگر پزشکی در دیگر استان ها.
هر چند به در برخی از شهر های ایران مانند تبریز ( خیابان 17 شهریور) و ارومیه (خیابان خان بابا) بشکل خصوصی پذیرای کشورهای همسایه هستیم اما موارد مذکور صرفا برخی از فرصت هایی است که برای کارآفرینی درحوزه های گردشگری، پزشکی و غیره در حال از بین رفتن است. برخی این صنعت را چاه نفتی مشترک می دانند که با کشورهای دیگر مشترک است و به دلایل سیاسی و فرهنگی یکی بیشتر از دیگری از آن استخراج می کند.
احسان محمدی فاضل